Hindistan yarımadasında kala-azar kimi tanınan visseral leyşmanioz (VL) bayraqlı protozoa Leishmania tərəfindən törədilən parazitar xəstəlikdir və vaxtında müalicə edilmədikdə ölümlə nəticələnə bilər. Sandfly Phlebotomus argentipes Cənub-Şərqi Asiyada VL-nin yeganə təsdiqlənmiş vektorudur və burada sintetik insektisid olan qapalı qalıq çiləmə üsulu (IRS) ilə idarə olunur. VL ilə mübarizə proqramlarında DDT-nin istifadəsi qum milçəklərində müqavimətin inkişafı ilə nəticələndi, buna görə də DDT insektisid alfa-sipermetrin ilə əvəz olundu. Bununla belə, alfa-sipermetrin DDT-yə bənzər şəkildə hərəkət edir, buna görə də bu insektisidlə təkrar məruz qalma nəticəsində yaranan stress altında qum milçəklərində müqavimət riski artır. Bu işdə biz CDC şüşə bioanalizindən istifadə edərək vəhşi ağcaqanadların və onların F1 nəslinin həssaslığını qiymətləndirdik.
Hindistanın Bihar əyalətinin Müzəffərpur rayonunda 10 kənddən ağcaqanad topladıq. Səkkiz kənd yüksək potensialdan istifadə etməyə davam etdisipermetrinqapalı püskürtmə üçün bir kənd qapalı çiləmə üsulu üçün yüksək təsirli sipermetrindən istifadə etməyi dayandırdı və bir kənd daxili çiləmə üsulu üçün heç vaxt yüksək təsirli sipermetrindən istifadə etməyib. Toplanmış ağcaqanadlar müəyyən müddət ərzində (40 dəqiqə ərzində 3 μg/ml) əvvəlcədən müəyyən edilmiş diaqnostik dozaya məruz qalmış və yıxılma sürəti və ölüm halları məruz qaldıqdan 24 saat sonra qeydə alınmışdır.
Vəhşi ağcaqanadların öldürülmə nisbətləri 91,19% -dən 99,47% -ə qədər, F1 nəsillərindəkilər isə 91,70% -dən 98,89% -ə qədər dəyişdi. Təsirdən 24 saat sonra vəhşi ağcaqanadların ölümü 89,34% -dən 98,93% -ə qədər, F1 nəslinin isə 90,16% -dən 98,33% -ə qədər dəyişdi.
Bu tədqiqatın nəticələri göstərir ki, P. argentipes-də müqavimət inkişaf edə bilər, bu, aradan qaldırıldıqdan sonra nəzarəti saxlamaq üçün davamlı monitorinq və sayıqlığa ehtiyac olduğunu göstərir.
Hindistan yarımadasında kala-azar kimi tanınan visseral leyşmanioz (VL) bayraqlı protozoa Leishmania tərəfindən törədilən və yoluxmuş dişi qum milçəklərinin (Diptera: Myrmecophaga) dişləməsi ilə ötürülən parazitar xəstəlikdir. Qum milçəkləri Cənub-Şərqi Asiyada VL-nin təsdiqlənmiş yeganə vektorudur. Hindistan VL-ni aradan qaldırmaq məqsədinə çatmağa yaxındır. Bununla belə, eradikasiyadan sonra aşağı insident nisbətlərini saxlamaq üçün potensial ötürülmənin qarşısını almaq üçün vektor populyasiyasını azaltmaq vacibdir.
Cənub-Şərqi Asiyada ağcaqanadlarla mübarizə sintetik insektisidlərdən istifadə edərək qapalı qalıq çiləmə üsulu (IRS) vasitəsilə həyata keçirilir. Gümüşayaqların gizli istirahət davranışı onu qapalı qalıq çiləmə üsulu ilə insektisidlərə qarşı mübarizə üçün uyğun hədəfə çevirir [1]. Hindistanda Milli Malyariyaya Nəzarət Proqramı çərçivəsində diklorodifeniltrikloroetan (DDT) qalıqlarının qapalı şəkildə püskürtülməsi ağcaqanad populyasiyalarına nəzarətdə və VL hallarını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaqda əhəmiyyətli dərəcədə yayılma təsirləri göstərmişdir [2]. VL-nin bu planlaşdırılmamış nəzarəti Hindistan VL Eradikasiya Proqramını gümüşayaqlara nəzarətin əsas üsulu kimi qapalı qalıq çiləmə üsulu qəbul etməyə sövq etdi. 2005-ci ildə Hindistan, Banqladeş və Nepal hökumətləri 2015-ci ilə qədər VL-ni ləğv etmək məqsədi ilə anlaşma memorandumu imzaladılar [3]. Vektor nəzarəti və insan hadisələrinin sürətli diaqnostikası və müalicəsinin kombinasiyasını əhatə edən eradikasiya səyləri 2015-ci ilə qədər konsolidasiya mərhələsinə daxil olmaq məqsədi daşıyırdı, hədəf sonradan 2017-ci ilə, daha sonra isə 2020-ci ilə yenidən işlənmişdir.[4] Qeyri-adi tropik xəstəliklərin aradan qaldırılması üçün yeni qlobal yol xəritəsinə 2030-cu ilə qədər VL-nin aradan qaldırılması daxildir.[5]
Hindistan BCVD-nin post-eradikasiya mərhələsinə daxil olduğu üçün beta-sipermetrinə qarşı əhəmiyyətli müqavimətin inkişaf etməməsini təmin etmək vacibdir. Müqavimətin səbəbi həm DDT, həm də sipermetrinin eyni təsir mexanizminə malik olması, yəni VGSC proteinini hədəf almasıdır[21]. Beləliklə, qum milçəklərində müqavimətin inkişaf riski yüksək güclü sipermetrinə müntəzəm məruz qalma nəticəsində yaranan stress nəticəsində artırıla bilər. Buna görə də, bu insektisidlərə davamlı olan potensial qum milçəyi populyasiyalarını izləmək və müəyyən etmək vacibdir. Bu kontekstdə, bu tədqiqatın məqsədi Chaubey və digərləri tərəfindən müəyyən edilmiş diaqnostik dozalar və məruz qalma müddətlərindən istifadə edərək vəhşi qum milçəklərinin həssaslıq vəziyyətini izləmək idi. [20] Hindistanın Bihar əyalətinin Muzaffarpur bölgəsindəki müxtəlif kəndlərdən olan P. argentipes-i tədqiq etdi, onlar davamlı olaraq sipermetrin (davamlı IPS kəndləri) ilə müalicə olunan qapalı püskürtmə sistemlərindən istifadə etdilər. Sipermetrinlə işlənmiş qapalı çiləmə sistemlərindən (keçmiş IPS kəndləri) istifadəni dayandırmış kəndlərdən vəhşi P. argentipes-in həssaslıq vəziyyəti CDC şüşə bioanalizindən istifadə etməklə, heç vaxt sipermetrinlə işlənmiş qapalı püskürtmə sistemlərindən (IPS olmayan kəndlər) istifadə etməmiş kəndlərdən olanlar müqayisə edilmişdir.
Tədqiqat üçün on kənd seçilmişdir (şək. 1; Cədvəl 1), onlardan səkkizində sintetik piretroidlərin (hipermetrin; davamlı hipermetrin kəndləri kimi təyin edilmişdir) davamlı qapalı çiləmə tarixi var idi və son 3 ildə VL halları (ən azı bir hal) olmuşdur. Tədqiqatda qalan iki kənddən, beta-sipermetrinin qapalı şəkildə çiləməsini həyata keçirməyən bir kənd (qapalı olmayan dərmanlama kəndi) nəzarət kəndi, beta-sipermetrinin fasilələrlə qapalı çiləmə üsulu ilə səpilməsi həyata keçirilən digər kənd (fasiləli qapalı dərmanlama kəndi/keçmiş qapalı dərmanlama kəndi) nəzarət kəndi kimi seçilmişdir. Bu kəndlərin seçimi Səhiyyə Departamenti və Qapalı Məkanda Püskürtmə Qrupu ilə koordinasiyaya və Müzəffərpur rayonunda Qapalı Məkanda Püskürtmə Mikro Fəaliyyət Planının təsdiqinə əsaslanmışdır.
Tədqiqata daxil olan kəndlərin yerlərini göstərən Müzəffərpur rayonunun coğrafi xəritəsi (1-10). Tədris yerləri: 1, Manifulkaha; 2, Ramdas Majhauli; 3, Madhubani; 4, Anandpur Haruni; 5, Pandey; 6, Hirapur; 7, Madhopur Hazari; 8, Həmidpur; 9, Noonfara; 10, Simara. Xəritə QGIS proqramı (versiya 3.30.3) və Open Assessment Shapefile istifadə edərək hazırlanmışdır.
Ekspozisiya təcrübələri üçün şüşələr Chaubey və digərlərinin metodlarına uyğun olaraq hazırlanmışdır. [20] və Denlinger et al. [22]. Qısaca olaraq, təcrübədən bir gün əvvəl 500 ml şüşə butulkalar hazırlanmış və butulkaların dibinə, divarlarına və qapağına insektisid aseton məhlulu (2,0 mL) tətbiq edilməklə, butulkaların daxili divarı göstərilən insektisidlə (α-sipermetrinin diaqnostik dozası 3 μq/mL idi) örtülmüşdür. Hər bir şüşə daha sonra mexaniki rulonda 30 dəqiqə qurudulur. Bu müddət ərzində asetonun buxarlanması üçün qapağı yavaş-yavaş açın. 30 dəqiqə quruduqdan sonra qapağı çıxarın və bütün aseton buxarlanana qədər şüşəni çevirin. Sonra şüşələr bir gecədə quruması üçün açıq qaldı. Hər təkrar test üçün nəzarət kimi istifadə edilən bir şüşə 2,0 ml asetonla örtülmüşdür. Denlinger və digərlərinin təsvir etdiyi prosedura uyğun olaraq müvafiq təmizlikdən sonra bütün butulkalar təcrübələr boyu təkrar istifadə edilmişdir. və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı [22, 23].
İnsektisidlərin hazırlanmasından sonrakı gün 30-40 vəhşi halda tutulan ağcaqanadlar (ac dişilər) şüşələrdəki qəfəslərdən çıxarıldı və hər flakona yumşaq bir şəkildə üfürüldü. Nəzarət də daxil olmaqla, hər bir insektisidlə örtülmüş şüşə üçün təxminən eyni sayda milçək istifadə edilmişdir. Bunu hər kənddə ən azı beş-altı dəfə təkrarlayın. İnsektisidlə 40 dəqiqə məruz qaldıqdan sonra yıxılan milçəklərin sayı qeydə alınıb. Bütün milçəklər mexaniki aspiratorla tutulmuş, incə meshlə örtülmüş pint karton qablara qoyulmuş və təmizlənməmiş koloniyalarla eyni qida mənbəyi (30% şəkər məhlulu ilə isladılmış pambıq topları) ilə eyni rütubət və temperatur şəraitində ayrıca inkubatora yerləşdirilmişdir. Ölüm insektisidlə təmasdan 24 saat sonra qeydə alınıb. Növlərin kimliyini təsdiqləmək üçün bütün ağcaqanadlar parçalandı və araşdırıldı. Eyni prosedur F1 balası milçəkləri ilə həyata keçirildi. Zərbədən 24 saat sonra yıxılma və ölüm nisbətləri qeydə alınıb. Nəzarət şüşələrində ölüm nisbəti < 5% olarsa, təkrarlarda ölümə düzəliş edilməmişdir. Nəzarət şüşəsində ölüm ≥ 5% və ≤ 20% olarsa, həmin təkrarın test şüşələrində ölüm Abbott düsturu ilə düzəldildi. Nəzarət qrupunda ölüm 20%-i keçərsə, bütün test qrupu atıldı [24, 25, 26].
Yabanı halda tutulan P. argentipes ağcaqanadlarının orta ölüm göstəricisi. Səhv çubuqları ortanın standart səhvlərini təmsil edir. İki qırmızı üfüqi xəttin qrafiklə kəsişməsi (müvafiq olaraq 90% və 98% ölüm) müqavimətin inkişaf edə biləcəyi ölüm pəncərəsini göstərir.[25]
Yabanı halda tutulan P. argentipes-in F1 nəslinin orta ölüm göstəricisi. Səhv çubuqları ortanın standart səhvlərini təmsil edir. İki qırmızı üfüqi xəttlə kəsişən əyrilər (müvafiq olaraq 90% və 98% ölüm) müqavimətin inkişaf edə biləcəyi ölüm diapazonunu təmsil edir[25].
Nəzarət/IRS olmayan kəndində (Manifulkaha) ağcaqanadların insektisidlərə qarşı yüksək həssas olduğu aşkar edilmişdir. Vəhşi olaraq tutulan ağcaqanadların yıxıldıqdan və məruz qalmasından 24 saat sonra orta ölüm göstəricisi (±SE) müvafiq olaraq 99,47 ± 0,52% və 98,93 ± 0,65%, F1 nəslinin orta ölümü isə müvafiq olaraq 98,89 ± 1,11% və ± 1,13% ± 1,13% təşkil etmişdir. (Cədvəl 2, 3).
Bu tədqiqatın nəticələri göstərir ki, gümüş ayaqlı qum milçəkləri, piretroid (SP) α-sipermetrinin müntəzəm olaraq istifadə edildiyi kəndlərdə sintetik piretroid (SP) α-sipermetrinə qarşı müqavimət göstərə bilər. Bunun əksinə olaraq, IRS/nəzarət proqramı ilə əhatə olunmayan kəndlərdən toplanan gümüş ayaqlı qum milçəklərinin çox həssas olduğu aşkar edilmişdir. Vəhşi qum milçəklərinin populyasiyalarının həssaslığının monitorinqi istifadə olunan insektisidlərin effektivliyinin monitorinqi üçün vacibdir, çünki bu məlumat insektisidlərə qarşı müqaviməti idarə etməyə kömək edə bilər. Bu insektisiddən istifadə edən IRS-in tarixi seçim təzyiqi səbəbindən Biharın endemik ərazilərindən olan qum milçəklərində yüksək səviyyəli DDT müqaviməti müntəzəm olaraq bildirilmişdir [1].
Biz P. argentipes-in piretroidlərə yüksək həssas olduğunu tapdıq və Hindistan, Banqladeş və Nepalda aparılan sahə sınaqları göstərdi ki, IRS sipermetrin və ya deltametrin ilə birlikdə istifadə edildikdə yüksək entomoloji effektivliyə malikdir [19, 26, 27, 28, 29]. Bu yaxınlarda Roy et al. [18] P. argentipes Nepalda piretroidlərə qarşı müqavimət inkişaf etdirdiyini bildirdi. Sahə həssaslığı araşdırmamız göstərdi ki, qeyri-IRS-ə məruz qalan kəndlərdən toplanmış gümüşayaqlı qum milçəkləri yüksək həssasdır, lakin aralıq/keçmiş IRS və davamlı IRS kəndlərindən toplanan milçəklər (ölüm 90%-dən 97%-ə qədər olan Anandpur-Harunidən gələn qum milçəkləri istisna olmaqla, 89,34% təsirli təsirə malik idi) sipermetrin [25]. Bu müqavimətin inkişafının mümkün səbəblərindən biri, endemik ərazilərdə/bloklarda/kəndlərdə kələ-azar epidemiyalarının idarə edilməsi üçün standart prosedurlar olan daxili rutin çiləmə (IRS) və vəziyyətə əsaslanan yerli çiləmə proqramları tərəfindən tətbiq olunan təzyiqdir (Basmanın Tədqiqi və İdarə Edilməsi üçün Standart Əməliyyat Proseduru [30]. Təəssüf ki, bu bölgə üçün CDC şüşə bioanalizi ilə əldə edilmiş həssaslıq məlumatları müqayisə üçün mövcud deyildir. (Anopheles gambiae) və bu konsentrasiyaların qumböcəklərinə əməliyyat tətbiqi qeyri-müəyyəndir, çünki qumböcəkləri ağcaqanadlara nisbətən daha az uçur və bioanalizdə substratla təmasda daha çox vaxt keçirirlər [23].
Sintetik piretroidlər 1992-ci ildən Nepalın VL endemik ərazilərində qum milçəyi ilə mübarizə üçün SP alfa-sipermetrin və lambda-sihalotrin ilə növbələşərək [31] və deltametrin də 2012-ci ildən Banqladeşdə istifadə olunur [32]. Sintetik piretroidlərin uzun müddət istifadə edildiyi ərazilərdə gümüşayaqlı qum milçəklərinin vəhşi populyasiyalarında fenotipik müqavimət aşkar edilmişdir [18, 33, 34]. Qeyri-sinonim mutasiya (L1014F) hind qumtəcəyinin vəhşi populyasiyalarında aşkar edilmişdir və DDT-yə qarşı müqavimətlə əlaqələndirilmişdir ki, bu da piretroid müqavimətinin molekulyar səviyyədə yarandığını göstərir, çünki həm DDT, həm də piretroid (alfa-sipermetrin) həşərat sinir sistemində eyni geni hədəf alır [17,34]. Buna görə də, sipermetrinə qarşı həssaslığın sistematik qiymətləndirilməsi və ağcaqanad müqavimətinin monitorinqi eradikasiya və eradikasiyadan sonrakı dövrlərdə vacibdir.
Bu tədqiqatın potensial məhdudiyyəti ondan ibarətdir ki, biz həssaslığı ölçmək üçün CDC flakonunun bioanalizini istifadə etdik, lakin bütün müqayisələr ÜST bioanaliz dəstindən istifadə edərək əvvəlki tədqiqatların nəticələrindən istifadə etdi. İki bioanalizdən alınan nəticələr birbaşa müqayisə edilə bilməz, çünki CDC flakonunun bioanalizi diaqnostik müddətin sonunda sökülməni ölçür, ÜST dəsti isə məruz qalmadan 24 və ya 72 saat sonra ölümü ölçür (sonuncu yavaş hərəkət edən birləşmələr üçün) [35]. Digər potensial məhdudiyyət, bir qeyri-IRS və bir qeyri-IRS/keçmiş IRS kəndi ilə müqayisədə bu tədqiqatda IRS kəndlərinin sayıdır. Biz güman edə bilmərik ki, bir rayonun ayrı-ayrı kəndlərində müşahidə olunan ağcaqanad vektoruna həssaslıq səviyyəsi Biharın digər kənd və rayonlarındakı həssaslıq səviyyəsini təmsil edir. Hindistan leykemiya virusunun post-eliminasiya mərhələsinə daxil olduğu üçün müqavimətin əhəmiyyətli inkişafının qarşısını almaq vacibdir. Müxtəlif rayonlardan, məhəllələrdən və coğrafi ərazilərdən olan qum milçəyi populyasiyalarında müqavimətin sürətli monitorinqi tələb olunur. Bu tədqiqatda təqdim olunan məlumatlar ilkindir və aşağı qum milçəyi populyasiyasını saxlamaq və leykemiya virusunun aradan qaldırılmasını dəstəkləmək üçün vektor nəzarət proqramlarını dəyişdirməzdən əvvəl bu ərazilərdə P. argentipes-in həssaslıq vəziyyəti haqqında daha konkret fikir əldə etmək üçün Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı [35] tərəfindən nəşr olunan identifikasiya konsentrasiyaları ilə müqayisə edilərək yoxlanılmalıdır.
Leykoz virusunun vektoru olan ağcaqanad P. argentipes yüksək təsirli sipermetrinə qarşı müqavimətin ilkin əlamətlərini göstərməyə başlaya bilər. Vektorla mübarizə tədbirlərinin epidemioloji təsirini saxlamaq üçün P. argentipes-in vəhşi populyasiyalarında insektisid müqavimətinin müntəzəm monitorinqi lazımdır. Hindistanda insektisid müqavimətini idarə etmək və leykoz virusunun aradan qaldırılmasını dəstəkləmək üçün müxtəlif fəaliyyət rejimləri ilə insektisidlərin rotasiyası və/və ya yeni insektisidlərin qiymətləndirilməsi və qeydiyyatı zəruridir və tövsiyə olunur.
Göndərmə vaxtı: 17 fevral 2025-ci il